Testosteron Nedir ve Eksikliğinde Kullanılan İlaçlar Nelerdir?

Erişkin bir erkeğin testislerinde yaklaşık olarak 20 mg kadar testosteron hormonu bulunur ve her gün 5-6 mg’ı kana salgılanır. Testosteron üretimi sabahları en yüksek seviyede iken, akşama doğru yavaş yavaş azalır.

Testosteron Nedir?

Androjen grubundan bir steroid olan testosteron hormonu, hem erkek hem kadın vücudunda üretilir. Erkeklerde testisler ve böbrek üstü bezlerinden salgılanır. Kandaki testosteronun %90’ı testislerden %10 u ise böbrek üstü bezlerinden üretilir. Testosteron hormonu erkeklerde cinsel fonksiyonların gelişmesi, cinselliğin uyarılması, sperm üretimi, tüylenme, ses kalınlaşması, libido, penis büyümesi gibi erkeğe özgü olan ikincil seks karakterlerinin gelişiminde önemli rol oynar. Kas gelişimi, kırmızı kan hücreleri, kemik yapan hücre üretimi ve yara iyileşmesinde önemli etkileri olan testosteronun ayrıca vücutta yağ yakımını hızlandırıcı özelliği de vardır. Testosteron hormonu erkeklerde matematik zekanın ilerlemesinde, rekabet ve yarışma duygusunun artmasında etkili olur.

Kanda testosteron serbest halde ya da proteine bağlanmış olarak bulunur. Serbest testosteron biyolojik olarak aktif olan formdur. Proteine bağlanmış olan testosteronun önemli bir hormonal etkisi yoktur. Güç ve cinsel isteği sağlayan serbest testosterondur.

Testosteron Eksikliği Neden Olur?

• Testiste testosteron üretimi azalabilir ya da testis dışı sebeplerle azalma görülebilir. Testis dokusunu azaltacak tüm etkenler testosteron üretimini düşürür. İnmemiş testis durumunda, testis travmalarında ve komplike olmuş kabakulak vakalarında testislerde testosteron üretimi azalır.

• Beyindeki hormon denetimi yapan hipofiz kaynaklı bazı durumlar hormon üretimini bastırabilir.

• Erkeklerde doğuştan testosteron azalması Klinefelter Sendromu olarak bilinen kromozom bozukluğunda ve Kallman Sendromu denilen hipofiz bezinin tam çalışamadığı durumlarda ortaya çıkar.

• Ergenlik döneminde testosteron en üst seviyededir. Bu yüzden bu dönemde vücutta yüksek libido ve aşırı fiziksel enerji bulunur. Otuz yaşından sonra testosteron üretiminde yavaş ve devamlı bir düşüş meydana gelir. Yaşın ilerlemesiyle beraber testosteron eksikliğine bağlı şikayetler ve sorunlar görülmeye başlanır. Her erkek 30’lu yaşlardan itibaren 10 senede bir, kanında bulunan testosteronun %10´unu, 50 yaşından sonra ise %25´ini kaybeder. 60 yaşından sonra erkeklerin %20’sinde testosteron hormonu, olması gereken en az düzeyin altına düşer.

• Testosteron sadece yaşın ilerlemesiyle azalmaz. Kronik ve ağır stres testosteron seviyesini düşürür. Çünkü bu durumlarda kortizol salgılanır. Stres arttıkça ve kronik hale geldikçe testosteron üretimi en düşük düzeye geriler.

• Sigara ve alkol kullanımı, metabolik hastalıklar, kanda demir fazlalığı ya da karaciğer, tiroid, böbrek hastalıkları ve diyabet gibi sorunlar da hormon seviyesini azaltabilir.

• Chicago Üniversitesi’nde yapılan bir araştırmaya göre bir hafta boyunca gecede 5 saatten az uyuyan erkeklerin testosteron seviyesinde azalma meydana gelmektedir. Araştırmacıların belirtiğine göre uykusuzluk nedeniyle bir erkeğin testosteron düzeyi kendisinden 15 yaş büyük birinin seviyesine kadar gerileyebilmektedir.

• Northwestern Üniversitesi bilim adamları tarafından yaşları 21 ile 26 arasında değişen 624 erkek üzerinde yapılan sonuçları PNAS adlı dergide yayınlanan araştırmaya göre çocuk sahibi olmak erkeklerin testosteron seviyesinin azalmasına neden olmaktadır.

Testosteron Eksikliğinde Ne Olur?

• Seksüel fonksiyon ve libido azalması, testislerde küçülme, vücut kıllarında ve sakalda azalma, karın ve göbek çevresinde yağlanma, kas dokusunda azalma, kemikte kalsiyum kaybı, boy kısalması ve kemiklerde incelme, jinekomasti, organ yağlanmasında artış, yorgunluk, depresyon, unutkanlık,  enerji, motivasyon ve özgüven azalması, uykunun kalitesinin bozulması, uyku bölünmeleri, uyku derinliğinde azalma ve uyku süresinde kısalma gibi sorunlara neden olur.

• Testosteron eksikliği cinsel isteksizliğe sebep olur. İstek olmadığında nitrik oksit gibi damardan sertleşmeyi sağlayan bazı maddeler salgılanamaz ve bu durumda sertleşme sorunu da ortaya çıkar.

• Anne karnındaki gelişim dönemde, erkek bebeğin vücudu yeteri kadar testosteron üretmezse, cinsel organların büyümesinde sorunlar meydana gelir. Ergenlik döneminde bu durumun ortaya çıkması büyüme ve gelişmeyi yavaşlatabilir. Çocukluk ve ergenlikte vücut testosteron üretmezse, cinsel organların büyümesinde ve kas kütlesi gelişiminde azalma, vücut kıllarında azlık, ses kalınlaşmasının olmaması, meni hacminde azalma ya da meninin hiç olmaması, penis ve testislerde hacim yetersizliği ve memelerde büyüme (jinekomasti) gibi sorunlar ortaya çıkar.

• Batı Avustralya Üniversitesi bilim adamları tarafından 70 yaş üstü 4 bin erkek üzerinde yapılan araştırmaya göre kanında düşük oranda testosteron olan erkeklerde depresyon görülme olasılığı üç kat daha fazla olmaktadır.

Testosteron Fazlalığında Ne  Olur?

Erkeklerde testosteron yüksekliği, erkeği cinsellik düşkünü, aşırı agresif, kavgacı, hırçın ve uyumsuz yapar. Bazı antisosyal kişilik bozukluğu olan kişilerde testosteron seviyesinin yüksek olduğu saptanmıştır. Ayrıca testosteron fazlalığı kellik, kanda kötü kolesterolün artması, kalp büyümesi, damar sertliğinin artması gibi sağlık sorunlarına yol açar. Yaşlı erkeklerde prostatın büyümesine sebebiyet verir. Testosteron yüksekliği sürerse prostat kanseri de oluşabilir.

Testesteron Testi Nasıl Yapılır?

Sabah saat 8 ile 10 arasında, aç karnına yapılacak kan testiyle testosteron oranının yüksek veya düşük olduğu anlaşılabilir. Bu testle toplam ve serbest testosteronlar ölçülür. Cinsellikle ilgili bölüm araştırılırken seks hormonunu bağlayan globulin de ölçülür.

Testesteronun Normal Değerleri Nedir?

Yetişkin erkekte total testosteron seviyesi  3,5-8,6 ng/ml, serbest testosteron düzeyi ise 15-30 pg/ml’dir.

Toplam testosteron normal, serbest testosteron çok az, östrojen ise artmışsa bu durumda alınacak bazı önlemler yararlı olabilir;

• Yağlardan kurtulmak testosteron düzeyini yükseltir. Aromataz enzimi testosteronu östrojene çevirir. Bu enzimin fazlalığında östrojen fazlalığı olur. Yağ dokusu aromataz enzimi bakımından zengin olduğundan obez kişilerde testosterondan östrojen yapımı artar. Bu yüzden yağlardan kurtulmak aromataz enzimin etkinliğini azaltır bu da testosteron seviyesini artırır.

• Aromataz inhibitörü olan çinko minerali testosteron seviyesini yükseltir ve bu sırada östrojen düzeyi ise azalır. Soya izoflavone gibi bitkisel östrojenler vücut östrojenini bağlandıkları reseptörlerinden ayırır ve karaciğerde yıkımlarını desteklerler. Milk Thistle karaciğer fonksiyonunu ve östrojen yıkımını destekler. Graz Üniversitesi Tıp Fakültesi araştırmacıları tarafından 2300 erkek üzerinde birkaç ay süren çalışmada, vücudunda daha fazla D vitamini olan erkeklerin testosteron oranlarının yüksek, idrak kabiliyetleri ve hafızalarının da daha güçlü olduğu saptanmıştır.

• Toplam testosteron ve serbest testosteronun her ikisi de düşükse, bu durumda testosteron replasman tedavisi söz konusu olur.

Testosteron Replasman Tedavisi Nasıl Yapılır?

International Society for the Study of the Aging Male ve International Society of Andrology‘ın kriterlerine göre;  Serum Total Testosteron düzeyi (TT) < 8 nmol/L (2,31 ng/ml) ve serbest testosteron (FT) düzeyi <180 pmol/L (52pg/ml) ise, testosteron tedavisi gerekmektedir. Dünya Endokrin Birliği toplantısında testosteron seviyesi 8 nmol/l den az olan 50 yaşından büyük kişilere kontrol altında hormon verilmesi önerilmiştir.

Replasman tedavisi ağızdan, damar içine veya cilde sürme şeklinde uygulanır.

Enjeksiyon: Haftada, ayda ya da  üç ayda bir uygulanarak enjeksiyonlar şeklinde uygulanır.

Bantlar: Testosteron içeren deri bantları her gece sırt, karın bölges, üst kol veya bacağa uygulanır.

Dilaltı: Genellikle her 12 saatte bir dilaltına yerleştirilen ve enjeksiyondan daha iyi dağıtım yapan  tablet sayesinde testosteron alınmış olur. Fakat dil altı testosteron tabletleri karaciğerde sorunlara yol açabilir.

Jeller:  Testosteron jelleri alt karın, üst kol ya da omuza uygulanır. Jel kurudukça vücud deri yoluyla testosteronu emer.

Yan Etkileri Neler?

Testosteron düzeyinin yetersizliğinde jel veya iğne olarak ya da tablet ile bant şeklinde testosteron ilaçları kullanılmakla birlikte  testosteron replasman tedavisi tartışmalı bir konudur. Dikkatsiz kullanımı prostat kanserinden kalp-damar hastalıklarına ve karaciğer içinde gelişen tümöral kitlelere neden olabilmektedir. Testosteron ilaçları prostat kanseri olan kişilere verilmez. Babasında ve ailesinde prostat kanseri olan kişilerde de temkinli olunması gerekir.

Testosteron hormonu özellikle prostatı doğrudan etkiler. Prostat bezinin büyümesi ya da prostat kanserinin başlamasını tetikleyebilir. Prostat kanserine ait bazı belirteçlerin önceden bilinip, kontrollü olarak hormon tedavisinin uygulanması gerekir. Hormon tedavisi vücuttaki kan yapımını  bozabilir. Karaciğer  yetmezliği, böbrek yetmezliği, yüksek kolesterolü olanlara ve nadiren de görülse meme kanserli erkeklere hormon tedavisinin uygulanması sakıncalıdır.

Hormon tedavisinin bu konuda deneyimli bir uzman tarafından yapılması ve düzenli aralıklarla kan seviyelerinin kontrol edilmesi gerekir. Özellikle hormon seviyelerinin yanı sıra prostat spesifik antijen (PSA) miktarına da bakılmalıdır.

Andropoz Nedir?

Andropoz, yaşla birlikte doğal olarak azalan testosteronun sebep olduğu klinik bir tablodur. Andropoz, psikolojik ve bedensel belirtiler ile cinsel sorunlarla kendini gösterir. Depresif  ruh hali, sinirlilik, kaygı, motivasyon azalması psikolojik belirtiler arasındadır. Hafıza da olumsuz etkilendiği için unutkanlık sorunları meydana gelir. Andropoz, hastada var olan  zihinsel bir sorunu tetikleyici etki gösterir. Ani ateş basmaları, yaygın kas ve eklem ağrıları, testis hacminde ve kıllanmada azalma, uyku ihtiyacının artması ve halsizlik ise bedensel belirtilerdir. Cinsel belirtilerde ise; libido denilen cinsel istek azalması görülür. Ereksiyon sorunlarına sıkça rastlanır.