Demir Eksikliği

Demir Eksikliği Anemisi Belirtileri Nelerdir? Kansızlığın en çok görülen türü demir eksikliği ile oluşan kansızlıktır. Alvuyarların oksijen taşımasını sağlamasında işlevi olan demir mineralini vücut üretemez. Bu yüzden dışardan gıdalar yoluyla alınır. Yumurta, soya fasulyesi, et, pekmez gibi besinler demir içerir.

Vücut demirinin yaklaşık olarak % 73’ü hemoglobinde yer alır. % 12-17’si ferritin ve hemosiderin adı verilen moleküllerde depolanmıştır. Geri kalan % 15 demir ise myoglobinde depolanmış olup kas hücreleri için oksijen deposu görevi görürler.

Beynin bazı bölgeleri demir eksikliğine karşı hassastır. Ayrıca demir minerali sinir hücreleri arasında ya da bir sinir hücresi ile başka bir tür hücre arasında iletişimi gerçekleştiren kimyasalların sentezine yardımcı olur.

Demir yetersizliği, demir rezervlerin boşalmasıyla başlar, demire bağlı enzimlerin ve demir içeren hemoglobinle miyoglobin gibi proteinlerin azalmasıyla devam eder.

Kırmızı kan hücreleri, 3-4 ay boyunca vücutta hareket ederler. Vücut parçaları, daha sonra eski kımızı kan hücrelerini dışarı atar. Demir, kırmızı kan hücrelerinin önemli bir parçasıdır. Demir olmadan, kan, oksijeni etkin bir biçimde taşıyamaz. Vücut genellikle gerekli demiri günlük diyetten temin eder, ya da eski kırmızı kan hücrelerindeki demiri yeniden kullanıma sokar. Kırmızı kan hücreleri, demir, kobalt, bakır, B vitaminleri ve amino asitler gibi bir çok besini gerektiren bir süreç ile kemik iliği tarafından sürekli bir biçimde üretilir. Dr. Elson Haas “Staying Healthy with Nutrition” adlı kitabında, sağlıklı bir kişinin her bir dakikada 115 milyon kırmızı kan hücresi ürettiğini, her hangi bir vakitte kan dolaşımında ortalama 20 trilyon kırmızı kan hücresi bulunduğunu söylemektedir. Kan dolaşımındaki her hangi bir kırmızı kan hücresi, parçalanmadan ve demiri tekrar kullanıma girmeden önce ortalama 120 gün işlevini sürdürür.

Demir Eksikliği Değerleri

Dünya Sağlık Örgütü’nün kriterlerine göre, hemoglobin seviyesinin kadınlarda 12g/dL, erkeklerde ise 13g/dL’nin altına düşmesi anemi olarak kabul edilir.

Günlük Demir İhtiyacı

The Linus Pauling Institute, ergen genç kızların günde 26 mg, adet öncesi kadınların 33 mg., erkeklerin ya da adet sonrasındaki vejetaryen kadınların günde 14 mg. demir almasını önermektedir.

Demir Eksikliği Nedenleri

Vücutta yeterince demir olmadığında, vücut daha az kırmızı kan hücresi, ya da daha küçük kırmızı kan hücresi üretir.  Buna, demir eksikliği anemisi adı verilir. Kırmızı kan hücreleri dokulara oksijen taşırlar. Sağlıklı kırmızı kan hücreleri kemik iliği tarafından üretilir.

Beslenmede yeteri kadar demir içeren gıdalara yer verilmemesi, adet kanamaları, sık doğum, demirin bağırsakta yeteri kadar emilememesi, kanamaya neden olan hastalıklar, vejeteryan beslenme demir eksikliği nedenleri olarak sayılabilir. Bağırsaklardaki çengelli solucan ve malarya mikrobu demir eksikliğine yol açan etkenler arasındadır.

Bazı araştırmalar, vücuttaki iltihabın da kansızlık sebebi olabileceğini göstermektedir. Zira iltihaplanma, demir emilimini ve demirin kırmızı kan hücrelerinden geri dönüşümünü azaltan hepcidin adlı peptid hormonunu artırır.

Demir Eksikliği Nasıl Olur?

Demir eksikliği belli evrelerle oluşur. İlki ve hafif olan demir eksinliğine demir azalması adı verilir. Bu evrede, vücutta düzgün fonksiyon için yeterli demir olmasına karşın demir depoları azalmıştır. Demir eksikliğinin hafif evresinde, depolardaki tüm demir kullanılmış ve bu serum demir düzeylerinin düşmesine sebep olmuştur. Bu evrede küçük kırmızı kan hücreleri üretilmeye başlanır. Demir eksikliğinin son evresi, demir eksikliği anemisidir. Bu evrede, vücutta hiç demir kalmamıştır. Üretilen kırmızı kan hücreleri normalden küçüktür ve bir çoğunun rengi soluktur.

Demir Eksikliği Belirtileri

Ciltte görülen solukluk, halsizlik, çabuk yorulma, iştahsızlık, nefes darlığı, baş ağrısı, baş dönmesi, kolay üşüme, çarpıntı, hafıza ve dikkat azalması, tırnaklarda kolay kırılma, dil papillalarında düzleşme, ve dudak çatlamaları görülür. Demir yetersizliği saç dökülmesine de neden olabilir.

Demir Eksikliğinin Zararları

• Kadınlar ve hamilelikte demir yetersizliği daha fazla görülmektedir. Kansızlık her yaşta oldukça yaygın rastlanılan bir durumdur. Kadınların demir minerali ihtiyaçları erkeklerden daha fazladır. Henüz kansızlık derecesine ulaşmamış demir yetersizliği bile kadınların zihinsel kapasitesini olumsuz etkilediği yapılan bir araştırmada tespit edilmiştir. Hamile kadınların demire olan ihtiyaçları daha da artar.

• Demir azlığı bebekte ve annede sorunlara yol açabilir. Ayrıca ilerki yaşlarda çocuğun zekasını olumsuz etkileyebilir. Hamilelik döneminde sadece beslenmeyle gerekli demir gereksinimini karşılamak zordur. Bu yüzden doktorlar demir takviyesi önerirler.

• Çocuklarda demir yetersizliği iştahsızlık, zayıf hafıza, zeka düzeyinde gerilik, dikkatini toparlayamama, motivasyon zorluğu, düşük kilo, bağışıklık sisteminin zayıflaması, huzursuzluk gibi sorunlara sebeb olur.

• Hızlı beyin büyümesinin ve psikomotor becerilerin kazanıldığı süt çocukluğu döneminde demir  yetersizliği zeka düzeyinde kalıcı düşüklüğe yol açabilir.

• Bebeklerde anne sütünün yeteri kadar alınamaması ve de ek gıdaya geçtikten sonra demir içeren besinlerle gerektiği kadar beslenilmemesi bu soruna neden olur. Ayrıca 1 yaşından önce inek sütüne başlanması da demir yetersizliğine yol açar.

Demir İçeren Besinler – Demir Eksikliği İçin Ne Yenmeli?

Kırmızı et (etin rengi ne kadar koyuysa demir oranı o kadar fazladır), sakatatlar, pekmez, yumurta, soya fasulyesi, kuru meyveler, kuru kayısı, kuru üzüm, kuru erik, kuru incir, roka, maydanoz, yeşil yapraklı sebzeleri demir içeren gıdalar arasında sayabiliriz. Çay demirin emilimini azaltacağı için birlikte alınmamalıdır. C vitamini demirin emilimini artırır. Kalsiyum içeren besinlerin fazla tüketilmesi ise demirin emilimini azaltır. Kepek ekmeğinde bulunan fitat adlı madde vücutta demir emilimini engellediği için kansızlık proplemi olan kişilerin sürekli kepek ekmeği yemeleri önerilmemektedir.

Demir içeren besinler yendiğinde, demir ince bağırsak tarafından absorbe edilir ve transferrin denen karaciğer proteini yardımıyla, vücut boyunca taşınır. Bu demirin bir çoğu, kırmızı kan hücreleri içerisindeki demir zengini protein olan hemoglobin yapımında kullanılır. Hemoglobindeki demir, kırmızı kan hücrelerinin oksijene bağlanmasına ve hücrelere verilmesine neden olur. Hemoglobindeki demir ayrıca, kırmızı kan hücrelerinin hücrelerdeki karbondioksiti alıp, dışarı atılabilmesi için akciğere getirmesine neden olur.

Demir; hem ve hem-olmayan formlarda bulunur. İnsanlar, %25-35 oranında hem demir ve sadece %3 hem olmayan demir olmak üzere; besinlerden iki farklı tipte demiri absorbe ederler. Ette bulunan demirin %40’ hem; geri kalan %60 hem olmayan demirdir;  ama bitkilerden alınan demirin tamamı hem olmayan demirdir. Hem olmayan demirin emilimi, tahıl ve baklagillerdeki fitatlar, soya fasülyesindeki proteinler, kolalı içeceklerdeki kalsiyum, lif, fosfatlar, ve çay ve kahvedeki tannenler  tarafından inhibe edilir. Proteinler, hem olmayan demirin alınımını geliştirirler.

Sebzelerdeki toplam demirin çok az bir kısmı vücut tarafından emilebilir. Örneğin maruldaki demirin % 4’ü, soya fasulyesindeki demirin % 7’si vücut tarafından alınır.

Eğer emilimde sorun varsa yeterli oranda demir alınsa bile yine demir yetersizliği oluşabiliyor. Emilim bozukluğu yanlış beslenmeden kaynaklanabileceği gibi metabolik sistemdeki bozukluklar da buna yol açabilmektedir.

Demir Yetersizliği Tedavisi

• Kansızlık bir teşhis değil bir bulgudur. Önce altta yatan sebebin araştırılıp bulunması ve tedavinin ona göre yapılması gerekir. Örneğin sürekli kanamaya neden olan bir rahatsızlık varsa ona yönelik  tedavi yapılır.

•  Demir eksikliği anemisi, oral tablet, ya da damardan uygulamak için likit şeklinde bulunan demir takviyeleri ile tedavi edilir. University of Maryland Medical Center’den alınan bilgiye göre, damar içi tedavisi; demirin oral formlarının emilimini engelleyen gastrointestinal rahatsızlıkları bulunan hastalar için uygundur.  Damar içi tedavi uygulanan hastalar, daha çok, şiddetli kanama sorunları olan, diyalize giren ve eritropoitein terapisi altında olanlardır. Damar içi demir terapisi hızla kana karışır ve semptomları oral demir tedavisinden daha hızlı iyileştirir.

• Günlük doz olarak 150-200 mg elementer demir içeren preparatların 1.5 ay boyunca alınması hemoglobin düzeyinin normale gelmesi için genellikle yeterli olmaktadır. Sonrasında günlük 80-100 mg preparat kullanılarak tedavi 6 ayda tamamlanır.

• Demir, ince bağırsakta absorbe edilir. (Oniki parmak bağırsağı  ve ince bağırsağın üst yarısı.) Eğer anti-asit kullanıyorsanız, demir tabletlerini anti-asitten ya 2 saat önce ya da 4 saat sonra almalısınız. C vitamini, (askorbik asit) demir emilimini geliştirir ve bazı doktorlar, demir tabletleri ile birlikte 250 mg. C vitamini de önerirler.

• Mide asiti gibi askorbik asit, ya da C vitamini de, diyetsel ferrik demiri, ferrus demir formuna çevirir. Teucher ve arkadaşlarının 2004 yılında yaptığı bir çalışma, yüksek emilim için 3 mg demire en azından 1 gr. C vitamininin eşlik etmesi gerektiğini göstermiştir.  C vitamini, hem-olmayan demire bağlanıp onun bağırsaklara doğru seyahat etmesine izin vererek emilimi arttırır. 2010 yılında, “Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition“da yayınlanan bir çalışma, portakal suyundaki askorbik asitin, genellikle çocuklara verilen demir takviyelerinin emilimini arttırdığını göstermiştir.

• Ancak demir kullanımında dikkatli olunması gerekir. Fazla miktarda alınan demir vücutta birikebilir ve de ciddi sorunlara yol açabilir. Örneğin karaciğerde birikmesi sonucunda siroza neden olabilir. Bu yüzden demir yetersizliğine bağlı aneminin tedavisinde doktorun önerdiği süreye ve doza mutlaka dikkat edilmelidir.

Kan Nakli

Kırmızı kan hücre nakli, aktif olarak kanamaya sahip şiddetli demir eksikliği anemisine sahip, ya da göğüs ağrısı, nefes darlığı, ya da halsizlik gibi belirli semptomları olan hastalara uygulanmaktadır. Transfüzyonlar, kırmızı kan hücre takviyesi eksikliğinde uygulansa da tamamiyle demir eksikliğini iyileştirmez. Kırmızı kan hücresi nakli sadece geçici bir gelişme sağlar. Önemli olan demir eksikliğinin sebebini bulmak ve semptomlarla birlikte sebebi de iyileştirmektir.